The Lord of the Rings

De Heer van de Ringen: Een testament voor de eeuwigheid

J.R.R. Tolkiens De Heer van de Ringen is, daar kunnen we het zeker over eens zijn, het meest geweldige fantasywerk van de moderne literatuur. Met zijn uitgestrekte wereld, complexe geschiedenis, tot in het kleinste detail uitgewerkte fictieve volkeren en talloze epische momenten heeft de professor uit Oxford in tientallen jaren van werk een werk gecreëerd waarmee elk ander fantasyboek moet worden vergeleken. Dezelfde status wordt vandaag de dag genoten door de filmaanpassing van Peter Jackson.

De Heer van de Ringen werd lange tijd beschouwd als onverfilmbaar. Te groot, te complex, te veel van alles. Maar de regisseur, vooral bekend om zijn splatter-persiflage Braindead en de komedie Meet the Feebles, liet zich hierdoor niet afschrikken. Met zijn ontspannen en praktische Nieuw-Zeelandse aanpak bracht hij het fantasygenre van de niche naar de mainstream en veranderde hij Hollywood blijvend. Jackson had waarschijnlijk net zo min verwacht als de 17 Oscars die hij voor zijn trilogie zou ontvangen. Wat maakt deze trilogie tot op de dag van vandaag zo uniek?

De Ambitie

De verfilming van De Heer van de Ringen was in elk opzicht een ambitieuze onderneming. Dat begint al bij het genre. Tegenwoordig is een grote fantasyfranchise niets bijzonders meer; een Game of Thrones of The Witcher krijgt vanzelfsprekend enorme budgetten toegewezen. Dat was in 2001 anders. Natuurlijk waren er destijds ook fantasyfilms, maar geen met grote budgetten. Met fantasy kon je noch het grote geld verdienen, noch prijzen winnen, kortom: het genre werd niet serieus genomen. Om dit te veranderen, was er een project als De Heer van de Ringen nodig. Want de verfilming van Peter Jackson moest niet zomaar een goede fantasyfilm worden, maar gewoon een goede film. En dat kon alleen maar met grote ambities.

Want wie adembenemende panorama's van Nieuw-Zeeland wilde vastleggen, enorme filmsets wilde bouwen, een uitgebreid arsenaal aan wapens en harnassen wilde smeden en volledig nieuwe technologieën wilde ontwikkelen om aan zijn visie te voldoen, had naast inventiviteit en hard werken vooral één ding nodig: geld. Dit kwam onder andere van New Line, die met hun beslissing om het project te ondersteunen ook geschiedenis schreven in de filmwereld. Niet alleen was de hele licentiesituatie behoorlijk ingewikkeld, vooral moesten de drie films tegelijkertijd worden opgenomen - iets wat nog nooit eerder was geprobeerd! Als The Fellowship of the Ring in de bioscoop was geflopt en de rest van de films direct op dvd was verschenen... een project van deze omvang kan een studio zeker failliet laten gaan. Maar hier werkte het meer dan goed uit - en zorgde ervoor dat het tegenwoordig de norm is dat films jaren van tevoren worden gepland, zoals bijvoorbeeld het Marvel Cinematic Universe.

De Aandacht voor Details

Midden-Aarde is zo ongeveer het meest grandioze wereldbouwexperiment in de geschiedenis. De tijd en aandacht voor detail die J.R.R. Tolkien in zijn wereld heeft gestoken, is ongeëvenaard. Midden-Aarde voelt gewoon "echter" aan dan andere fantasywerelden. Diepgaander. Ook omdat Tolkien altijd kwaliteit boven kwantiteit stelde. In plaats van een enorme hoeveelheid materiaal te produceren om zijn wereld te vullen, investeerde de professor uit Oxford maanden, jaren, zelfs decennia in zijn manuscripten, verfijnde details, elimineerde inconsistenties en creëerde zo geleidelijk aan een wereld die doordrenkt is van geschiedenis.

Peter Jackson en zijn team hebben enorm geprofiteerd van al dit werk. Alles was er al, ze hoefden alleen nog maar te beslissen welke elementen ze wilden oppakken voor hun verfilming. De films voelen echter ook zo "echt" aan als de boeken: het productieteam was evenzeer geobsedeerd door details als Tolkien zelf! De tijd, het geld, de moeite die hierin is gestoken, of het nu gaat om de enorme sets, talloze miniaturen of de kleinste details van de harnassen, is gewoon indrukwekkend. Voorbeelden nodig? Voor de films werden onder andere 48.000 harnasstukken, 10.000 pijlen, 500 bogen, 1.800 Hobbit-voeten en 10.000 Ork-hoofden vervaardigd!

De Cast

De Heer van de Ringen is een van de weinige films waarbij de cast de titel "perfect" verdient. De meeste projecten vertrouwen op grote namen om zoveel mogelijk kijkers aan te trekken, of op volledig onbekende acteurs om geld te besparen. De Heer van de Ringen is een geniale mix. Met het huidige inzicht kunnen we ons niet voorstellen hoe de trilogie eruit zou zien als Sean Connery daadwerkelijk als Gandalf was gecast. Ian McKellen is, met onze huidige kennis, echter overduidelijk de perfecte Gandalf! Hoe hij wijsheid en kracht uitstraalt, evenals vriendelijkheid en toch gemakkelijk te ergeren is, vooropgesteld dat een dolle Tukje aanwezig is. Of Cate Blanchett, die met haar fascinerende blik en hele verschijning niet jong noch oud lijkt, echt onsterfelijk. Precies zoals we ons Galadriel hadden voorgesteld.

Wat de cast betreft, was er echter geen grotere uitdaging en triomf dan Aragorn, wiens verhaal net zo legendarisch is als de Ene Ring zelf. Zoals bekend werd Stuart Townsend, die oorspronkelijk voor de rol was gecast - waarop Peter Jackson ondanks tegenwind van boven bleef aandringen - direct voor het begin van de opnames ontslagen. Ook al zou een week later Aragorns eerste verschijning in de Pransende Pony worden gefilmd!

Wat een geluk dat de Amerikaans-Deense acteur Viggo Mortensen last-minute insprong. En Mortensen paste gewoon perfect bij de rol: hij is een zeer belezen persoon die zelf gedichten en korte verhalen schrijft. Hij houdt van de wildernis, van overnachten in de natuur, van paarden, vissen, het hele programma dus. Maar vooral houdt hij van taal en let hij op elk nog zo klein detail. Scenarioschrijver Philippa Boyens herinnert zich zijn vele input tijdens de opnames: "Hij dreef ons soms tot waanzin. Als hij weer met het boek in de hand naar je toe kwam, wist je hoe laat het was." Ja, Mortensen ging helemaal op in zijn rol, hij werd letterlijk Aragorn. Hij overnachtte buiten, probeerde zijn collega's enthousiast te maken, deed zelden zijn kostuum uit en droeg het zwaard Anduril altijd bij zich. De vele verhalen van de set, zoals dat hij een tand uitsloeg, zijn voet verwondde, na de opnames drie van de paarden uit de films kocht en wat al niet meer, hebben zijn legendarische status verder bevestigd. Ook al zou het hem allemaal niet interesseren.

De Mix van Live-Actie en CGI

Natuurlijk was de moderne computertechnologie essentieel om De Heer van de Ringen te realiseren. En toch geloven we dat de trilogie van Peter Jackson er vandaag de dag vooral zo geweldig uitziet omdat de technologie weliswaar ver genoeg was, maar nog steeds sterk beperkt. Dat dwong de makers om zo vaak mogelijk echte acteurs, sets en praktische effecten zoals Forced Perspective te gebruiken, in plaats van alles in de computer te regelen - zoals wordt verweten aan de slechts anderhalf jaar eerder uitgebrachte Star Wars Episode I: The Phantom Menace. Voor ons is het ook geen toeval dat de Uruk-hai in De Heer van de Ringen, echte mensen in kostuums en make-up, veel dreigender overkomen dan de computergegenereerde Orks in latere The Hobbit-films. Alleen door de juiste balans tussen computereffecten en de echte wereld (dankzij Nieuw-Zeeland!) zien de films er vandaag de dag nog steeds geweldig uit. We willen echter niet vergeten te vermelden dat ook de technologische prestaties geweldig waren en Hollywood tot op de dag van vandaag beïnvloeden, zoals de ontwikkeling van de MASSIVE-software, die in staat was om 10.000 Orks in een gevecht te simuleren.

We moeten op dit punt ook Gollum noemen. Ja, zelfs toen waren er al CGI-personages zoals Jar Jar Binks. Maar er waren geen CGI-personages die echt voelden! Maar dat geldt precies voor Gollum, te danken aan de geweldige technische uitvoering en het acteerwerk van Andy Serkis. Het was misschien wel de eerste Motion Capture-prestatie die het publiek echt overtuigde. Gollum was niet alleen een mens in een kostuum. Maar ook geen volledig geanimeerd personage. Het was Andy Serkis! In elke beweging, elke gezichtsuitdrukking. Bovendien was Gollum een diepgaand personage, soms vrolijk en onschuldig als een jonge hond, soms sluw en bedreigend als een diefmoordenaar. Alleen al het zelfgesprek tussen Gollum en Smeagol... zonder de finesse van Serkis of de technische uitvoering van Weta had dat in chaos kunnen eindigen.

De Muziek

Een film is zo goed als zijn muziek. Toegegeven, dat klinkt een beetje overdreven. Maar alleen maar een beetje. Het is genoeg om een paar minuten typische dvd-extra's zoals onuitgebrachte scènes te bekijken om te benadrukken wat voor verschil goede muziek maakt. Hoe het emoties overbrengt, personages karakteriseert, scènes diepte geeft. De score van Howard Shore begeleidt niet alleen de actie zoals in zoveel andere films. De soundtrack vertelt eerder op zichzelf, vertelt met tonen zijn eigen verhaal. Beschrijft personages.

Op deze manier is de muziek van The Lord of the Rings op de beste manier een "klassieke" soundtrack. Zoals filmmuziek werd gemaakt in de jaren '60, '70 of '80. Zoals in Bernard Herrmanns Psycho of bijna alles wat John Williams heeft gedaan. De muziek van The Lord of the Rings is een symbiose van de film en zijn verhaal. Wie vandaag een nummer als Concerning Hobbits of The Breaking of the Fellowship hoort, is meteen terug in Midden-Aarde. En, ook dat is niet vanzelfsprekend: de muziek wordt door alle fans geaccepteerd. Zo klinkt Midden-Aarde, zo klinkt De Heer van de Ringen. Alsof het een audioversie is van een Alan Lee-schilderij.

Het Succes

Dat Peter Jacksons trilogie geschiedenis zou schrijven, was op zijn laatst duidelijk op 12 februari 2002. Deze dag gaf de trilogie pas de impact die ze vandaag heeft. Op 12 februari 2002 werd The Fellowship of the Ring genomineerd voor 13 Oscars, waaronder die voor beste film. Ook al is dat met de kennis van nu nauwelijks voor te stellen: dat was echt groots! Niemand had verwacht dat de Academy deze fantasyfilm, deze kaskraker, op enigerlei wijze serieus zou nemen. Uiteindelijk won The Fellowship of the Ring "slechts" vier Oscars, maar de nominaties toonden toch aan dat de films meer waren dan gewoon goed. En toen The Return of the King twee jaar later elf Oscars binnenhaalde, werd alleen maar bevestigd wat al lang bekend was: The Lord of the Rings was en is een buitengewoon meesterwerk, zowel het boek als de films. Beide hebben de tand des tijds doorstaan. En ze hebben het fantasygenre in hun respectievelijke medium voorgoed veranderd. Dit alles vereiste tijd, geld, werk en vooral één ding: moed. En "moed kun je vinden op de meest onwaarschijnlijke plaatsen", zoals Tolkien ooit schreef. Bijvoorbeeld in het rustige Nieuw-Zeeland, met zijn eigenaardige regisseur die dol was op horrorfilms en waar niemand ooit zo'n werk aan had toevertrouwd.