Disney

De zeven tijdperken van de animatiefilms van Disney

Ze bepaalden onze kindertijd. Die van jou waarschijnlijk ook. En het zou ons niet verbazen als hetzelfde geldt voor je ouders of je kinderen (als je die hebt). We hebben het natuurlijk over de animatiefilms van Disney. Van de films die in het begin met de hand getekend werden, later steeds meer uitgebreid werden met computer graphics en nu uitsluitend digitaal zijn, kunnen we zeggen dat er een paar dingen in meer dan 85 jaar nooit echt veranderd zijn. De Disneyfilms steunen op fantastische personages die belangrijke lessen leren. Die op hun beurt meestal om thema's als familie, vriendschap of menselijkheid draaien. Ondanks deze vrijwel onveranderlijke kern is er veel gebeurd van Snow White and the Seven Dwarfs tot Encanto! Reden genoeg om het geheel eens onder de loep te nemen! En nu we toch bezig zijn, kunnen we ook meteen de zeven tijdperken van Disney-animatiefilms introduceren.

1937-1942: het gouden tijdperk

Disney werd door de broers Walt en Roy O. opgericht, toen nog onder de naam Disney Brothers Cartoon Studio. Het is de oudste animatiestudio ter wereld en er werden in het begin alleen korte films gemaakt. Er zouden echter 14 lange jaren verstrijken voordat de eerste avondvullende speelfilm verscheen. Maar toen Snow White and the Seven Dwarfs eindelijk klaar was, luidde de film direct de gouden tijd van de animatiefilm in! Maar wacht even. Want het waren helemaal niet zulke gouden tijden. Want afgezien van Sneeuwwitje en Dumbo waren de films uit deze periode, waar Walt Disney overigens zelf de leiding over had, geen enorme successen. Zelfs Dumbo was meer een toevalstreffer, omdat hij oorspronkelijk alleen als korte film bedoeld was. Maar na de flop van Fantasia moest Walt de verliezen op de een of andere manier opvangen. Zo maakte hij kortom van de olifant met de grote oren een groot project, dat gelukkig toen ook succes had.

Hoewel de Gouden Eeuw uit slechts vijf films bestond, hebben ze allemaal minstens één ding gemeen dat helemaal bij de huidige Disney-reputatie past. Namelijk dat hier tamelijk duistere thema's en scènes worden getoond - als we alleen al denken aan de gemene heks of de dood van Bambi's moeder! Maar het Gouden Tijdperk was ook het begin van bepaalde trends die in de volgende jaren steeds weer terug zullen keren. Daartoe behoren sprookjesfilms en bewerkingen van bekende literatuur, zoals in Pinocchio, maar ook het verhaal dat vanuit het standpunt van dieren wordt verteld. Andere kenmerken die in vrijwel elke volgende film van de studio terugkomen zijn het gebruik van overdreven schurken en komische sidekicks.

De films uit de Gouden Eeuw Snow White and the Seven Dwarfs (1937), Pinocchio (1940), Fantasia (1940), Dumbo (1941), Bambi (1942)

1943-1949: De oorlogsperiode

Er is maar weinig wat zulke positieve connotaties bij ons oproept op als Disney-films. Maar zelfs bij zo'n mooi, schijnbaar luchtig onderwerp kunnen we soms niet om de harde werkelijkheid heen. En natuurlijk had de Tweede Wereldoorlog grote gevolgen voor de animatiestudio en het bedrijf als geheel. De Oorlogsperiode, zoals we die tijd enigszins pathetisch noemen, wordt gekenmerkt door bezuinigingen op de begroting met als gevolg kleinere teams. Hoewel er één film meer werd uitgebracht dan in de Gouden Eeuw, zijn de producties absoluut niet met elkaar te vergelijken. Dat komt mede omdat films als The three Caballeros, Make Mine Music en The Adventures of Ichabod and Mr. Toad tot de meest obscure films van Disney ooit behoren. Maar vooral omdat dit feitelijk geen films zijn in de ware zin van het woord, maar eerder bloemlezingen van korte films. Heel eerlijk? Voor ons zijn dit geen echte Disneyfilms. Daarom gaan we er hier verder niet op in.

Films uit de Oorlogsperiode:The three Caballeros in Samba Fever (1942), The three Caballeros (1944), Make Mine Music (1946), Fun and Fancy Free (1947), Melody Time (1948), The Adventures of Ichabod and Mr. Toad (1949)

1950-1967 Het Zilveren Tijdperk

Nu wordt het weer interessant! Het Zilveren Tijdperk markeerde de terugkeer naar avondvullende tekenfilms - en gaf ons enkele van de grootste klassiekers uit de filmgeschiedenis! Met Cinderella, Alice in Wonderland en Sleeping Beauty zette de animatiestudio de volgende stap wat betreft sprookjes- en boekbewerkingen, terwijl Lady and the Tramp, One Hundred and One Dalmatians en The Jungle Book zich weer richtten op verhalen vanuit het perspectief van dieren. Waarbij aangetekend: dat Jungle Book al een menselijke hoofdpersoon heeft in Mowgli... maar op de een of andere manier zijn Baloo en consorten gewoon veel cooler voor ons dan het koppige mensenkind.

Het is moeilijk om gemeenschappelijke kenmerken van films uit het Zilveren Tijdperk samen te vatten. Op de een of andere manier lijken ze allemaal uit een andere wereld te komen, zelfs  alledaagse settings hebben iets magisch over zich - al is het maar een tafel in een donker steegje voor twee honden die spaghetti eten. Deze sfeer wordt bovendien gedragen door de algemene esthetiek; veel films worden gekenmerkt door artistieke achtergronden en zachte kleuren.

Niet alle films uit deze periode waren favorieten van de critici. The Sword in the Stone, bijvoorbeeld, kreeg zeer negatieve recensies en nog steeds krijgt de film een beschamende rating van 66 procent op Rotten Tomatoes. Het kon het publiek allemaal niets schelen want bijna alle producties uit die tijd waren financieel succesvol - zelfs The Sword in the Stone! Het Zilveren Tijdperk eindigt met de dood van Walt Disney, de laatste film waar hij leiding aan gaf was Jungle Book.

De films uit het Zilveren Tijdperk: Cinderella (1950), Alice in Wonderland (1951), Peter Pan (1953), Lady and the Tramp (1955), Sleeping Beauty (1959), One Hundred and One Dalmatians (1961), The Sword in the Stone (1963), Jungle Book (1967)

1970-1988: Het Bronzen Tijdperk

Het tijdperk wordt ook wel het "Moderne Tijdperk" genoemd. Wat ons echter veel te positief in de oren klinkt! Een passender titel zou zijn "De Trial and Error"-fase. Want de dood van Walt Disney had grote impact op de studio. Er was een zeker gebrek aan leiderschap. Focus. Niet dat alle films uit die tijd verschrikkelijk waren - absoluut niet! The aristocats is voor veel fans een van de beste Disneyfilms ooit en The rescuers heeft ook veel bewonderaars. Toch passen de avonturen van het Bronzen Tijdperk niet echt bij elkaar.

De films van Disney gingen steeds minder magische elementen bevatten. De verhalen werden donkerder, wereldser. Waar op zich niets verkeerds aan is! Toch werden de films uit dit tijdperk gewoon minder goed ontvangen - zowel door critici als door het publiek. Misschien komt het ook omdat men tevergeefs zoekt naar grootse thema's zoals in de vroegere meesterwerken, met The Many Adventures of Winnie the Pooh als uitzondering. Maar lag het ook aan de look, want Disney schakelde in die tijd over op xerografie, wat tijd en geld bespaarde. De technologie was echter nog niet volledig uitontwikkeld en zorgde voor intense zwarte kaders. Daarom worden de films uit deze periode ook wel "Scratchy Films" genoemd.

Films uit het Bronzen Tijdperk: The aristocats (1970), Robin Hood (1973), The Many Adventures of Winnie the Pooh (1977), The rescuers - The Mouseketeers At Walt Disney World (1977), The Fox and the Hound (1981), The Black Cauldron (1985), The Great Mouse Detective (1986), Oliver & Company (1988)

1989-1999: de Disney Renaissance

Waarschijnlijk kunnen we het er allemaal over eens zijn dat het decennium van de Disney Renaissance het absolute hoogtepunt in Disney animatiefilms vertegenwoordigt! In deze tijd ging men bij de studio op zoek naar de wortels van Disney. Dat betekende dat de films eindelijk weer een grote muzikale component krijgen en meestal interpretaties van bestaande verhalen zijn. Net als vroeger, toen Walt Disney het nog voor het zeggen had. Negen van de tien uitgebrachte films werden genomineerd voor Academy Awards, en zes gingen tenminste met één van de felbegeerde beeldjes naar huis. We hoeven je natuurlijk niet te vertellen dat de films, vooral The Lion King, allemaal ongelooflijk succesvol waren.

We willen hier twee namen in het bijzonder noemen: Howard Ashman en Alan Menken. Ze kwamen van Broadway en hun eerste Disney-film was The Little Mermaid. Howard en Alan waren min of meer de sleutel tot het muzikale succes dat Disney in dit tijdperk behaalde. Bijna logisch dat vier producties uit deze periode ook als Broadway-show bewerkt werden. Anyway: de enorm getalenteerde Ashman stierf al in 1991, voordat hij zijn werk aan Aladdin kon afmaken. Menken daarentegen is nog steeds actief en heeft gewerkt aan talloze Disney-films, waaronder Beauty and the Beast, Pocahontas en The Hunchback of Notre Dame. Hij heeft acht Oscars binnen gesleept voor zijn werk en is de enige persoon ter wereld die een Razzie, een Emmy, een Grammy, een Oscar en een Tony gewonnen heeft, wat in vakkringen een REGOT wordt genoemd.

Films van de Disney Renaissance:The Little Mermaid (1989), The Rescuers Down Under (1990), Beauty and the Beast (1991), Aladdin (1992), The Lion King (1994), Pocahontas (1995), The Hunchback of Notre Dame (1996), Hercules (1997), Mulan (1998), Tarzan (1999)

2000-2009: Post Renaissance Tijdperk

Het Post Renaissance Tijdperk is moeilijk in een hokje te plaatsen. In tegenstelling tot het vorige decennium lag het accent van de films op een iets ander plot, en ook de visuele stijl veranderde sterk, zelfs binnen dit tijdperk. De meeste producties vertellen verhalen over families, over de zoektocht naar identiteit, wat in eerste instantie heel logisch klinkt voor Disney-films. Disney had overeenkomstig hoge verwachtingen van films als Brother Bear of Atlantis: The Lost Empire, vooral na de gigantische successen van de afgelopen jaren. Maar alles zou heel anders uitpakken. De meeste films waren, laten we het niet mooier maken dan het is, regelrechte flops. Bijna geen enkele film uit dit tijdperk liet een blijvende indruk achter, misschien met uitzondering van Lilo & Stitch - wat de schrijver van dit stuk vooral pijn doet, want The Emperor’s New Groove is zijn favoriete Disneyfilm.

Wat spreekt voor die tijd is dat Disney experimenteerde. Zo probeerde Disney met zijn film Dinosaur al vrij vroeg een computergeanimeerde film te maken, ook al werd hier op echte locaties gefilmd en kwamen "alleen" de dino's uit de computer. Het is jammer dat de studio voor de zoveelste keer niet werd beloond voor zijn over het algemeen open benadering. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Disney zich daarna - voor de zoveelste keer - concentreerde op oude deugden.

Films van het post Renaissance tijdperk: Fantasia 2000 (1999), Dinosaur (2000), The Emperor’s New Groove (2000), Atlantis: The Lost Empire (2001), Lilo & Stitch (2002), Treasure Planet (2002), Brother Bear (2003), Home on the Range (2004), Chicken Little (2005), Meet the Robinsons (2007), Bolt (2008)

2009-heden: Het Revival Tijdperk

We zouden het huidige tijdperk van de Disney films net zo goed de Tweede Disney Renaissance kunnen noemen. Nadat John Lasseter in 2006 de leiding overnam als hoofd van Disney Animation en zijn voormalige bedrijf Pixar werd opgekocht, betekende de release van The Princess and the Frog het begin van een ongelooflijk succesvol tijdperk voor Disney's animatiefilms. De terugkeer naar de klassieke animatiefilm werd zo goed ontvangen dat ze van de Academy drie nominaties kregen. Ook bij Tangled lag het accent op succesvolle elementen uit het verleden, namelijk archetypische personages (boze stiefmoeder), komische sidekicks en geweldige muzieknummers. Het resultaat was een kassahit die alleen Disney zelf kon overtreffen. En dat gebeurde met de superhit Frozen, die in 2013 alles wat eraan vooraf was gegaan in de schaduw zette.

Deze keer wist Disney precies wat ze in huis hadden. En je moet gewoon erkennen dat de animatiestudio sinds The Princess and the Frog geen misstap meer heeft gedaan. De vele films van het laatste decennium waren allemaal erg goed, financieel succesvol en met verrassend weinig sequels. Behalve Frozen II en Ralph Breaks the Internet zijn hier alleen nieuwe titels te vinden als Baymax, Zootopia, Moana, Raya and the Last Dragon en Encanto, die we niet genoeg kunnen prijzen. Vooral omdat voor sommige films zelfs een heel andere structuur uitgeprobeerd werd – in Encanto bijvoorbeeld zitten helemaal geen schurken!

We zien graag dat Disney aan dit patroon vasthoudt zolang de kwaliteit goed blijft en niet de ene sequel na de andere volgt. Of en wanneer we van een ander tijdperk kunnen spreken, valt op dit moment niet te zeggen. Want de geschiedenis heeft geleerd dat dit waarschijnlijk beter is voor Disney.

Films van het Revival tijdperk: The Princess and the Frog (2009), Tangled (2010), Winnie the Pooh (2011), Wreck-It Ralph (2012), Frozen (2013), Baymax (2014), Zootopia (2016), Moana (2016), Ralph Breaks the Internet (2018), Frozen II (2019), Raya and the Last Dragon (2021), Encanto (2021).