Jurassic Park

Hoe Jurassic Park de mega-blockbuster uitvond

Drie Oscars. Een Rotten Tomatoes-score van 92 procent. Het bracht meer dan 1 miljard dollar op aan de bioscoopkassa. Veel iconische scènes en een spektakel vol effecten dat zijn tijd ver vooruit was. Ja, Jurassic Park was in alle opzichten een enorm succes en wordt tegenwoordig als een van de beste en meest invloedrijke films aller tijden beschouwd. Met zijn realistische weergave van de dinosauriërs bewees Steven Spielberg dat je elke visie, hoe groots ook, kunt realiseren. Wat ook regisseurs als Peter Jackson ertoe overhaalde om hun dromen na te jagen. Net als deze man: George Lucas, die met zijn bedrijf ILM direct bij de productie betrokken was en die zo onder de indruk was van de nieuwe mogelijkheden dat hij vervolgens de Star Wars prequels ging ontwikkelen. (Of dat voor of tegen Jurassic Park spreekt, moet iedereen zelf maar uitmaken). Maar hoe heeft een min of meer klassieke monsterfilm uit 1993 het tot de hoogste top van de popcultuur geschopt?

Baanbrekende effecten

Net als bij Jaws en Close Encounters of the Third Kind speelde technologie een essentiële rol. Oorspronkelijk was Steven Spielberg van plan om de dinosauriërs op de ouderwetse manier tot leven te wekken: met stop-motion-animaties. Hiervoor huurde hij special effects-expert Phil Tippett in, die onder andere verantwoordelijk is voor de gewapende robot ED-209 in Robocop en de schaakstukken in Star Wars. Maar tijdens de productie verschoof de aandacht steeds meer naar computergeanimeerde effecten. Een gebied waar Jurassic Park als geen andere film zijn stempel op zou drukken.

Natuurlijk was Jurassic Park niet de eerste film waarin CGI-effecten werden gebruikt. Denk maar aan de indrukwekkende morph-effecten van Terminator 2! Maar ze werkten vooral omdat ze er, wat goed bij de film paste, zo anders uitzagen. Bij Jurassic Park ging was het echter de bedoeling om de dinosauriërs er levensecht uit te laten zien! Om het publiek ervan te overtuigen dat Dr Alan Grant in werkelijkheid tegenover een reusachtige T-rex staat of op de vlucht is voor een boze horde gallimimus. Dit kon niet alleen opgelost worden met CGI, maar uitsluitend door de perfecte mix van digitale en praktische effecten. Allereerst de indrukwekkende, soms enorme animatronics van Stan Winston (Aliens, The Thing, Predator) en zijn team. De Tyrannosaurus rex, bijvoorbeeld, werd echt als levensgroot, volledig beweegbaar model gerealiseerd, dat, zoals bekend, het telkens liet afweten vanwege de kunstregen die tijdens het filmen werd gebruikt.

Jurassic Park was dus niet de eerste grote CGI-film, maar wel de eerste die de techniek naadloos met andere effecten combineerde. Want hoewel de oorspronkelijk beoogde stop-motion-animatie in de loop van de productie minder belangrijk werd, bleef het tot het einde toe een belangrijk onderdeel. Zonder stop-motion zou er geen spannende achtervolging met de T-rex zijn en geen angstaanjagende scène met de velociraptors in de keuken. Dit alles zorgde er ook voor dat de effecten van Jurassic Park er tegenwoordig nog steeds goed uitzien, iets waar voor bijna geen enkele andere film uit die tijd geldt. Even een anekdote voor tussendoor: toen Spielberg en Tippet de computeranimaties voor de eerste keer zagen, zei de regisseur "Je bent werkloos". Waarop Tippet antwoordde: "Volgens mij bedoel je uitgestorven.", wat Spielberg voor zijn dialoog in de film gebruikte.

Het is niet alleen de technologie

Jurassic Park maakte niet alleen indruk met zijn special effects, anders zouden we het er nu ook niet meer over hebben. Het is wat Spielberg ervan maakt. En er zijn maar weinig regisseurs die zo‘n enscenering kunnen realiseren als hij. Dit is ook te zien aan zogenaamd vanzelfsprekende zaken als, excuseer de anglicismen, scale en framing. Het begint met de beeldverhouding: de meeste kaskrakers gaan voor een zeer breed beeld, meestal 2.35:1 (Cinemascope). Jurassic Park daarentegen heeft een beeldverhouding van 1,85:1, waardoor de regisseur 24 procent meer ruimte in het verticale gedeelte heeft. Spielberg maakte perfect gebruik van deze extra ruimte! De dinosaurussen lijken groter, ook omdat ze beter geplaatst zijn dan in de vervolgen Jurassic World enz. Voorbeeld: telkens als Dr Alan Grant, Dr Elli Sattler, Dr Ian Malcom of John Hammond met de dinosauriërs spelen of op een niet-bedreigende manier met elkaar omgaan, plaatst de camera de acteurs boven de dino's. Zo wordt visueel onderstreept dat mensen voor God spelen. In de tweede helft van de film, wanneer de chaos heerst en de horrorelementen toenemen, is de verhouding omgekeerd. Mensen zijn bijna uitsluitend onder de dinosauriërs geplaatst. Als je geïnteresseerd bent in het onderwerp, vind je hier een uitstekende analyse van het camerawerk in Jurassic Park.

Hoewel de dinosauriërs overduidelijk de sterren van de film zijn, krijgen we ze slechts vijftien minuten te zien - op een speelduur van twee uur! Maar dat maakt de scènes met de raptors zo effectief. Jurassic Park confronteert ons niet direct met de T-rex, maar neemt de tijd om hem te introduceren. Eerst zijn er vage hints, beschrijvingen, misschien een paar geluiden. De film neemt veel tijd om de scène op te zetten, vooral de beroemde scène waarin voetstappen het water laten trillen. Als T-rex eindelijk in beeld komt, is zijn entree nog veel dramatischer! Spelen met de afwezigheid van gevaar is een les die Spielberg al in 1975 leerde met Jaws. Door technische problemen kon hij de angstaanjagende haai nauwelijks gebruiken, wat achteraf gezien een geluk bij een ongeluk bleek te zijn. De haai was dreigend omdat je hem net niet kon zien.

Naast de dino's, de enscenering en de effecten had de film ook twee geheime wapens: Dr. Ian Malcom, gespeeld door Jeff Goldblum, is er een van. Met zijn pittige uitspraken bracht hij humor in het duistere verhaal, maar zorgde ook voor diepgaande analyses en ontroerende momenten ("Life finds a way"). Tegenwoordig is Ian Malcolm een van Goldblums bekendste rollen, die hem ook optredens opleverde in de vervolgen Jurassic World: Forbidden Kingdom en Jurassic World: Dominion. Niet slecht, als je bedenkt dat Jim Carrey bijna de rol kreeg! Het tweede geheime wapen is de iconische soundtrack van John Williams. De oude meester is er opnieuw in geslaagd zijn muziek vol te stoppen met betekenis en emotie, zodat ze ons met slechts drie klanken nog steeds kippenvel bezorgt. En in het algemeen kun je ook zeggen: Jurassic Park is gewoon een goede film met coole personages. (Preciezer geformuleerd: de alltime favoriet van de schrijver van dit stuk.)

Niet een film, een event!

Met Jaws vond Spielberg het concept van de zomerblockbuster uit. Maar de verfilming van Michael Crichton's bestseller ging nog een stap verder en werd een echt event! Een mega-film. De hype die bij Star Wars nog vrij organisch ontstond, was dit keer echter lang van tevoren gepland. En de bijbehorende marketingcampagne, die een toepasselijk budget had van 65 miljoen dollar ("An Adventure 65 Million Years in the Making"), slaagde met vlag en wimpel. Nog voordat de film was uitgebracht, werden meer dan 1.000 producten in licentie gegeven en verkocht, zodat het logo alomtegenwoordig was. Maar één ding ontbrak altijd in alle producten, advertenties en trailers: de dino's. Met deze gimmick, of beter gezegd de mix van oververzadiging en geheimhouding, werd de hype op de spits gedreven. Een tactiek die ook door latere films als J.J. Abrams' Cloverfield gebruikt werd.

Ook de timing was perfect. Nadat de remake van King Kong in 1976 flopte, waren er lange tijd geen groot opgezette monsterfilms meer. Zeker, films als Aliens, Predators, Gremlins of The Thing waren allemaal op hun eigen manier angstaanjagend en hebben tegenwoordig een verdiende cultstatus. Toch moesten ze door de technische beperkingen van hun tijd met veel minder uitkomen. Jurassic Park veranderde dat en creëerde reusachtige beesten die indruk maakten met hun enorme omvang. Dit inspireert nog steeds monsterfilms als Pacific Rim, Kong: Skull Island of Rampage. Ook al is de betekenis van deze kaskrakers niet te vergelijken met die van Jurassic Park.