Middeleeuwen

De Middeleeuwen: een duister tijdperk?

De term Middeleeuwen roept bijna romantische beelden op van ridders, kastelen en zwaarden. Van feestelijke spelen en toernooien, mannen van eer en alle andere dingen die we geleerd hebben uit soms meer, soms minder geromantiseerde (maar altijd onderhoudende) films als The Last Duel, The Name of the Rose, Braveheart, Robin Hood: Prince of Thieves, Kingdom of Heaven en hoe ze allemaal heten. Tegelijkertijd roept het woord Middeleeuwen ook deze beelden op: oorlog. Ziekte. Onderdrukking. Gebeurtenissen zoals de kruistochten, de Honderdjarige Oorlog of de pest. De retorische vraag, in hoeverre het allemaal waar is, hoeven we niet te stellen. De waarheid ligt, opnieuw, in het midden.

Maar wat blijft hangen is meestal een nogal negatief beeld, dat bij alle romantiek ook in de genoemde films naar voren komt. Echter: de Middeleeuwen bestrijken een enorme lange periode van ongeveer 1000 jaar - er bestaat dus helemaal niet zoiets als dé Middeleeuwen. De term zelf is problematisch, want hij werd bedacht door humanistische geleerden in de 15e en 16e eeuw die zich wilden distantiëren van wat zij als dat o zo duistere tijdperk beschouwden.

Maar de Middeleeuwen brachten ook veel baanbrekende ontwikkelingen! Handel en ambachten kenden een grote opmars, die in de Hoge Middeleeuwen leidde tot een enorme economische opleving. In deze tijd bloeiden de steden echt op, steeds meer mensen trokken van het platteland naar de stad. De markt werd het centrale ontmoetingspunt, er werden herbergen geopend, gebouwen verrezen. Zelfs de eerste universiteiten werden gesticht, waaronder de Universiteit van Bologna, die beschouwd wordt als de oudste universiteit van Europa.

Over onderwijs gesproken, hier begint langzaam de overgang naar de Renaissance: vooral in de late Middeleeuwen leerden steeds meer mensen lezen en schrijven, waardoor ook andere vormen van literatuur ontstonden. Het waren niet langer alleen geestelijke en filosofische thema's, maar ook avonturenverhalen. En niet alleen in het Latijn, maar ook in de landstaal. Uitvindingen als de boekdrukkunst, die vaak aan de Renaissance wordt toegeschreven, de tijd van de uitvindingen en ontdekkingen, hebben daar ook een belangrijke bijdrage aan geleverd, maar chronologisch hoort die in de late Middeleeuwen thuis.

Oftewel: iedereen heeft zijn eigen ideeën over de Middeleeuwen. En op de een of andere manier kloppen die ook. Maar ook weer niet helemaal. Zoals zo vaak in het leven is alles ingewikkelder. Feit: wij leefden niet in de Middeleeuwen, dus kunnen we niet objectief daarover oordelen - wat geldt voor de meeste historische thema's. Bovendien bestaan er weinig documenten uit deze periode die echt verslag doen van het dagelijks leven. Veel werd erbij verzonnen na het begin van de moderne tijd, meestal door bovengenoemde geleerden die zich actief wilden distantiëren van die tijd. Bovendien is het niet meer dan logisch dat hun geliefde Renaissance niet had bestaan zonder de Middeleeuwen.

Ook heeft het lange tijdperk van de Middeleeuwen veel negatieve associaties, maar het is niet zo erg als algemeen wordt aangenomen. Men geloofde niet dat de aarde een schijf was. De inquisitie was geen werelddictatuur. De vervolging van heksen mag dan begonnen zijn in de late Middeleeuwen, maar ze beleefde haar hoogtepunt in de 16e en 17e eeuw. En zo kunnen we wel doorgaan. De Middeleeuwen waren dus noch het donkerste tijdperk van de mensheid, noch een romantisch heldenverhaal. Maar gewoon dit: een interessante en gevarieerde periode uit onze geschiedenis die te omvangrijk is om met simpele aannames te beschrijven.